Tham dự hội nghị cuối năm ngành dệt may gần đây, tôi vừa buồn vừa vui nhưng vẫn có nhiều dự cảm tốt lành.
Ngành này đóng góp 11% cho xuất khẩu, gần 5% lực lượng lao động toàn quốc; là ngành công nghiệp lớn thứ năm, có vai trò quan trọng trong tiến trình xanh hóa, tự động hóa, nâng cao năng suất lao động và an sinh xã hội.
Điều khiến tôi vui mừng là ngành đã chủ động thích ứng, quan tâm hơn đến xanh hóa, số hóa và phát triển bền vững; đang sản xuất, xuất khẩu theo hướng xanh hơn. Nhưng đơn hàng phục hồi chậm, còn nhiều thách về đầu tư, ứng dụng công nghệ, thay đổi cấu trúc lao động; về năng suất, việc làm, môi trường, cạnh tranh, mức độ tham gia chuỗi giá trị toàn cầu...
Câu chuyện đang xảy ra với ngành dệt may phần nào phản ánh bức tranh chung của nền kinh tế Việt Nm năm 2023 và dự báo 2024.
Bối cảnh quốc tế năm 2023 gặp nhiều thách thức với xung đột địa chính trị, sức cầu giảm mạnh trong bối cảnh lạm phát, lãi suất cao, rủi ro an ninh năng lượng, an ninh lương thực, tài chính - tiền tệ gia tăng... Dù vậy, năm 2023 ghi nhận ba điểm thuận. Một là, kinh tế thế giới (nhất là Mỹ, EU) không suy thoái như dự báo. Kinh tế toàn cầu năm 2023 tăng trưởng khoảng 3% từ mức 3,5% năm 2022 (theo IMF), trong đó thương mại tăng 0,8%, đầu tư FDI giảm khoảng 2%. Hai là, lạm phát toàn cầu giảm khá nhanh (từ mức bình quân 8,6% năm 2022 xuống khoảng 5,5% năm 2023), nên các nước không tăng lãi suất nữa và người dân bắt đầu chi tiêu nhiều lên. Ba là, xu hướng xanh hóa, số hóa tiếp tục được đẩy mạnh.
Trong nước, điểm sáng đầu tiên thể hiện ở nỗ lực của Quốc hội, Chính phủ, bộ ngành và địa phương với việc ban hành hàng loạt cơ chế, chính sách. Đây là nỗ lực chưa từng có, tập trung vào nhóm chính sách tài khóa (giãn hoãn, giảm thuế và phí), chính sách tiền tệ (giảm lãi suất, các gói tín dụng ưu đãi, cho phép cơ cấu lại nợ...), tháo gỡ khó khăn cho các lĩnh vực: y tế, đất đai, xây dựng, nguồn vốn tín dụng - trái phiếu, bất động sản và du lịch... Những quyết sách này góp phần hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, kích cầu tạo đà phục hồi kinh tế.
Nhiều luật quan trọng như Luật Nhà ở, Kinh doanh bất động sản, Tổ chức tín dụng... cũng được sửa đổi và thông qua, tạo nền tảng pháp lý cho phát triển an toàn, lành mạnh hơn thời gian tới. Nền kinh tế nhờ vậy phục hồi từ cuối quý 2/2023. Tăng trưởng cả năm đạt 5,05% và năm tới dự báo có thể đạt 6-6,5%.
Điểm sáng thứ ba là kinh tế vĩ mô Việt Nam cơ bản ổn định, với lạm phát thấp (tăng 3,25%), lãi suất giảm, tỷ giá ổn định hơn năm ngoái, các cân đối lớn (về thương mại, thu - chi ngân sách, tiết kiệm - đầu tư...), an sinh xã hội, an ninh lương thực, an ninh năng lượng được bảo đảm; nợ công, nợ nước ngoài ở mức an toàn và thấp hơn các nước tương đồng. Những yếu tố này cùng với triển vọng tăng trưởng kinh tế thời gian tới góp phần nâng hạng hệ số tín nhiệm cho Việt Nam của Tổ chức Fitch.
Hoạt động đối ngoại và hội nhập quốc tế đạt nhiều kết quả quan trọng với nhiều chuyến thăm cấp cao, nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược toàn diện với nhiều quốc gia lớn như Mỹ, Nhật Bản và làm sâu sắc thêm quan hệ hợp tác với Trung Quốc.
Dù vậy, các động lực tăng trưởng giảm và phục hồi chậm. Xuất khẩu năm 2023 giảm 4,4% (điều chưa từng xảy ra trong giai đoạn 2011-2022), đầu tư tư nhân tăng thấp (chỉ đạt 2,7% so với thông thường tăng 7-8%), doanh nghiệp còn nhiều khó khăn, dẫn đến khả năng đáp ứng tiêu chuẩn tín dụng giảm, khả năng hấp thụ vốn còn yếu trong bối cảnh các tổ chức tín dụng trở nên thận trọng hơn, nợ xấu gia tăng. Thu ngân sách Nhà nước giảm 4,2% (so cùng kỳ năm ngoái), khiến dư địa tài khóa eo hẹp hơn; thị trường trái phiếu doanh nghiệp và bất động sản chậm phục hồi, thị trường vàng biến động nhiều hơn; tiến trình cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước, tổ chức tín dụng yếu kém còn chậm so với yêu cầu.
Một thách thức nữa là việc hoàn thiện thể chế, bao gồm cả cơ chế, chính sách tháo gỡ vướng mắc cho những vấn đề hiện tại và hành lang pháp lý phục vụ phát triển kinh tế số, mô hình kinh doanh mới, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn; cải cách thủ tục hành chính còn chậm, làm giảm năng lực cạnh tranh quốc gia. Năng suất lao động tăng thấp, 3,65%, thấp hơn nhiều mức 4,8% năm 2022 và khá xa so với mục tiêu 6,5%/năm của giai đoạn 2021-2025. Đặc biệt, tâm lý sợ sai, sợ trách nhiệm, thận trọng thái quá vẫn diễn ra, dù có nhiều đôn đốc, nhắc nhở từ các cấp.
Năm 2024 đã đến, kinh tế thế giới dự báo tăng chậm lại (khoảng 2,4-2,9%), trong đó các đối tác lớn của Việt Nam như Mỹ, EU, Trung Quốc phục hồi chậm. Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng 6-6,5% và lạm phát tăng khoảng 4-4,5%. Đây là những mục tiêu cụ thể, rất thách thức trong bối cảnh còn nhiều khó khăn.
Tuy nhiên, người dân và doanh nghiệp có quyền chờ đợi vào nhiều giải pháp để có những chuyển biến tốt lên. Đầu tiên là hiệu quả hơn trong thực thi cơ chế, chính sách, luật lệ đã ban hành; quyết liệt cải thiện môi trường đầu tư - kinh doanh, đặc biệt là chất lượng và tiến độ thực thi công vụ. Tiếp đến là thúc đẩy các động lực tăng trưởng truyền thống cùng với phát huy tốt hơn các động lực tăng trưởng mới, trong đó cần khai thác tốt những FTAs đã ký, những cơ hội đến từ việc nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược vừa qua.
Kiên định mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô trong bối cảnh bên ngoài và nội tại còn nhiều rủi ro, thách thức; không chủ quan với vấn đề an ninh năng lượng, lương thực; chủ động thích ứng biến đổi khí hậu... Những doanh nghiệp, tổ chức tín dụng yếu kém phải tái cơ cấu, giảm ách tắc, vì đây là những "cục máu đông", khiến phân bố nguồn lực kém hiệu quả và chi phí tốn kém.
Đẩy nhanh hoàn thiện thể chế kinh tế, nhất là tháo gỡ vướng mắc hiện tại, kiến tạo các động lực tăng trưởng mới; tăng năng suất lao động gắn với cải cách mạnh mẽ thủ tục hành chính, ứng dụng khoa học công nghệ, cải cách mạnh mẽ cơ chế tuyển dụng - đánh giá cán bộ - tiền lương của đội ngũ công viên chức... đều là những việc cấp thiết.
Song song với cuộc chiến chống tiêu cực, tham nhũng, cơ chế bảo vệ những người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm cần được luật hóa, cụ thể hóa, giảm tùy tiện và hình sự hóa quan hệ kinh tế. Có như vậy, mục tiêu kép "phòng chống tham nhũng và phát triển kinh tế - xã hội" mới đảm bảo song hành.
Tất cả giải pháp này cho năm 2024, đều đã được khởi động từ năm 2023. Nên, dù trước mắt còn nhiều khó khăn, thách thức, ta vẫn dự cảm được điều tốt lành nhờ niềm tin vào sự điều hành khôn khéo hơn, đồng bộ của nhà quản lý và hoạch định chính sách.
